Demokratija protiv same sebe

Marsel Gose (rođen 1946), direktor čuvene Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (Visoke škole za društvene nauke) u Parizu, pripada krugu najznačajnijih i najuticajnijih socijalnih mislilaca koji su aktuelno delatni u francuskom javnom miljeu. Njegova knjiga Demokratija protiv same sebe, prvo je predstavljanje ovog autora našoj akademskoj i široj javnosti.
Ova, po mnogo čemu zanimljiva zbirka rasprava i u tematskom i u problemskom smislu predstavlja egzemplarno razuđeno pretresanje lica i naličja liberalno-demokratske tradicije u modernim društvima Zapada. Unutar naznačenog predmetnog okvira, Marsel Gose se upušta u vrlo smelu i razboritu kritičku analizu položaja religije i religioznosti u današnjem francuskom društvu, delikatnom odnosu političke, društvene i religijske sfere, prirodi i svrsi obrazovanja – tegobnom nasleđu autoritarne pedagogije. Autor ove rasprave kategorički pledira za reviziju psihoanalitičke doktrine tumačenja ličnosti u društvenom kontekstu, preispituje diskurs o ljudskim pravima kao i novu poziciju subjekta u socijalno-ontološkom smislu te reči. Favorizujući u ovoj knjizi raspravu o religiji, francuski autor zaključuje da ovaj kulturno-civilizacijski fenomen nema onu relevantnu društvenu ulogu koju je imao u vreme Emila Dirkema.
Naime, dok je slavni sociolog klasične baštine problem religijskog podvodio pod dominante kolektivne svesti i neprikosnoveni činilac društvene integracije, Gose samouvereno tvrdi da je religija danas lišena takvog uticaja i da je samim tim izopštena iz sudbonosnog toka društvenih zbivanja. Dobar deo knjige je posvećen stalno napetom a često i dramatičnom odnosu individue i društva – što je najveće moguće iskušenje za svaki društveni poredak, a onaj s demokratskim predznakom napose.
Model naučno-teorijskog tumačenja ovog fenomena u francuskoj antropološkoj tradiciji stalno se kretao između holizma i metodološkog individualizma (na liniji Emil Dirkem-Marsel Mos-Luj Dimon), pa se u izvesnoj meri može primetiti da je i sam Marsel Gose pred sličnim epistemološkim raspećem. Utoliko je naš autor pred, istine radi, krajnje opravdanom dilemom; da li autonomija individue reprodukuje heteronomiju društvenog bivstva ili je pak reč o obrnutom redu stvari? Ma koliko naizgled retorički uobličeno, nema sumnje da složenost ovog naučno-teorijskog pitanja, pa i konkretnih društvenih datosti – imaju svoje, kako aksiološke, tako i prakseološke konsekvence.
Nakon pažljivijeg čitanja ove knjige, stiče se utisak da Marsel Gose ne spada u onu vrstu socijalnih naučnika koje često prati „verna senka“ akademske sterilnosti, već se spontano prepušta bliskom susretu sa predmetom istraživanja, negujući veoma slojevitu analitičku opservaciju – uz metodološku obazrivost da se valja dobrano čuvati od uzročnog modela analize gde se jedna pojava društvenog života razumeva posredstvom neke druge – već društvene činjenice sadašnjeg trenutka treba učiniti dostupnim hermeneutici antitetičkog mišljenja ili da stvar bude do kraja zanimljiva – po rečima samog autora – svaki društveni fenomen ima dovoljno unutrašnjeg potencijala da demonstrira sopstveno naličje: što će reći da ni (post) moderni mislioci, a pri tom „ni krivi ni dužni“- pokatkad ne mogu izbeći recidive klasičnog hegelijanskog diskursa.
Na kraju, umesno je pomenuti da je ovaj spis zbog složene jezičke sintakse otežano čitati, i utoliko sve pohvale treba uputiti prevodiocu ove knjige, našem uglednom književniku i esejisti Radomanu Kordiću. Jovo Cvjetković