Moje robovanje u Turskoj

Dela Bartolomeja Georgijevića (oko 1506–1566), čije je ime danas poznato samo stručnjacima, u XVI veku su se u Zapadnoj Evropi čitala više nego dela Martina Lutera. Objavljivala su se, na latinskom i u prevodima na moderne jezike, gotovo u svakoj zapadnoevropskoj zemlji. Njihovoj popularnosti je ponajviše doprinela najaktuelnija spoljnopolitička tema tog doba, kojom su se dela Bartolomeja Georgijevića uglavnom i bavila – Osmansko carstvo i turska pretnja hrišćanskoj Evropi.

Nakon Mohačke bitke 1526. godine, B. Georgijević biva zarobljen i odveden u tursko ropstvo, u kom će provesti oko devet godina. Bio je (pre)prodavan sedam puta, radio najteže poslove, proputovao gotovo celo tadašnje Tursko carstvo u pratnji svog gospodara, skupljača poreza, učestvovao u ratu protiv Persijanaca… Konačno je uspeo da pobegne od svog gospodara u Jermeniju, odakle se dokopao Sirije i Palestine, u kojoj provodi nekoliko godina, pre nego što će otputovati u Zapadnu Evropu. Zahvaljujući svojoj pronicljivosti, dobro se uputio u turske vojne, političke i verske prilike i počev od 1544. godine, kada u Antverpenu objavljuje prvo delo „O običajima i načinu života Turaka“, sa njima revnosno upoznaje Evropljane u više svojih dela slične sadržine, od kojih su neka stekla status bestselera tog doba. Važno je, međutim, napomenuti da on nije bio puki propagandista i raspirivač straha. Njegova dela nisu tek nekakvi banalni antiturski pamfleti. Iz njih se uistinu može mnogo saznati o ondašnjem Turskom carstvu i stvarnom položaju hrišćana u njemu, a od posebne važnosti je i to što je, budući da je naučio turski jezik, u nekim svojim delima davao osnove turskog rečnika i fraza u prevodu na druge jezike. U delu koje ovde donosimo, „O običajima i načinu života Turaka“, nalazi se prvi tursko-južnoslovenski rečnik, koji je važan kako za orijentaliste, tako i za slaviste.

Dva njegova dela koja ovde donosimo prvi put su se pojavila u prevodu Stjepana Orhanovića sa latinskog 1923. godine u Skoplju, po inicijativi istoričara i filologa Gligorija Elezovića (1879–1960), koji je sarađivao na prevodu (transkripcijama i komentarima). Iz prvog izdanja je preuzet i pogovor Franca Kidriča (1880–1950), najvećeg poznavaoca dela B. Georgijevića tog doba (u kom se raspravlja i o njegovoj nacionalnosti – hrvatskoj ili mađarskoj). Našem izdanju smo dodali i tekst američkog medievaliste i vizantinologa Keneta Setona (1914–1995), koji dodatno osvetljava delo ovog interesantnog i zaboravljenog autora.