Staro srpsko slikarstvo

Po oceni stručnjaka najbolju knjigu o starom srpskom slikarstvu napisao je Svetozar Radojčić (1909-1978), akademik i profesor istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Knjigu je pisao dugo i ona je rezultat njegovog velikog iskustva, vrlo obimnih terenskih istraživanja, odličnog poznavanja srednjovekovne evropske i vizantijske umetnosti i njegovog besprekornog arheološkog, filološkog i istorijskoumetničkog obrazovanja. Namera mu je bila da sačini iscrpni pregled slikarskog stvaranja Srba – fresaka, ikonopisa i minijature – od njihovog uključivanja u kulturnu zajednicu evropskih naroda u XI veku, do gubitka državne samostalnosti sredinom XV stoleća. Po tako široko sprovedenom zahvatu knjiga Staro srpsko slikarstvo bila je i ostala jedinstvena u našoj sredini od njenog prvog objavljivanja 1966. godine pa do danas. Jedinstvena je i po metodologiji i načelima koja je autor u njoj dosledno sproveo. Profesor Radojčić je, naime, pošao od toga da je srpsko slikarstvo izraslo iz vizantijske umetnosti koja je bila prirodni nastavak velikog helenističkog nasleđa i da je to nasleđe oplemenilo i slikarstvo Srba u srednjem veku. Negovano između dva sveta, zapadnog i vizantijskog, ono je primalo blagotvorne uticaje i jednog i drugog, i izraslo u veliku umetnost, lako prepoznatljivu u svojoj posebnosti i veličini. A koliko je ona bila neodvojivo srasla sa bićem naroda u kojem je nastala pokazuju i njene čvrste veze s istorijom, kulturom i književnošću Srba u srednjem veku.

Izbegavajući zamke jednostranog deskriptivnog ili ikonografskog metoda, autor je uspeo da sveobuhvatnim pristupom pronikne u samu suštinu starog srpskog slikarstva i kao celine i svakog spomenika ponaosob. U knjizi je to saopšteno bez nametljive učenosti, iako ona bogato zrači iz svake rečenice, a uz to lepim jezikom i odnegovanim stilom. Takve vrednosti knjige bliske su i današnjem čitaocu – on se na jednostavan način može obavestiti o starom srpskom slikarstvu i lako će razumeti njegovu veličinu i lepotu. Mada se od prvog izdanja knjige ponešto promenilo u hronologiji i tumačenju umetničkih spomenika, ta nova saznanja ne menjaju ni u čemu bitnije osnovne Radojčićeve stavove i njegovo izlaganje, zbog čega nismo smatrali da je potrebno njegov tekst dopunjavati naknadnim objašnjenjima i novom bibliografijom. Jedino je na kraju dodat rezime i potpisi slika na engleskom jeziku, kako bi knjiga postala dostupna i inostranom čitaocu. Ilustrativni materijal je takođe nov i u boji, ali je zadržan isti izbor slika koji je i autor odabrao za prvo izdanje knjige. U tekstu su učinjene samo sitne ispravke radi usklađivanja sa današnjim pravopisnim normama.