Svet koji se menja

Uloga srednjeg veka u širem kontekstu istorije i razvitka civilizacija i istorijske promene bitna je tema ove knjige. U tom smislu, ovo je povest o tome kako je srednji vek doprineo nastanku savremenog društva. Neću zbog toga reći da je srednji vek bio moderniji ili inovativniji od nekih drugih istorijskih perioda. Ono što pak mogu osnovano tvrditi jeste da tih hiljadu godina obuhvataju ogromne promene – strukturne, institucionalne i ideološke.

Ova knjiga izmešta pojam srednjeg veka iz čisto evropskih okvira tako što uzima u obzir sedam civilizacija: mezoameričku, afričku, evropsku, vizantijsku, islamsku, indijsku i istočnoazijsku. „Civilizaciju“ ovde ne treba shvatiti kao monolitnu i samoodrživu dimenziju, već kao okvir koji je mogao obuhvatati više naroda i, uz to, biti uključen u razne vidove međukulturne razmene. Unutar takvog geografskog okvira, izlaganje je strukturirano prema šest tema: (1) komunikacija i umrežavanje, (2) ekonomija, (3) religija i religijske institucije, (4) formiranje država i carstava, (5) gradovi i urbanizacija i (6) učenost i nauka.
Nije mi bio cilj da poredim srednji vek sa antikom i sa ranim modernim periodom, već da se posvetim samo onim promenama do kojih je došlo između 500. i 1500. godine. Sa takvim polazištem, promene razmatrane u ovoj knjizi prikazuju prilično ujednačenu podelu na faze. Donekle pojednostavljeno, moguće je podeliti srednji vek na tri razdoblja. Od 500. do 1000. godine, u periodu koji se često naziva ranim srednjim vekom, pojavili su se neki važni strukturni, institucionalni i ideološki preduslovi. Tek u narednoj fazi, od 1000. do oko 1300. godine, istinski se manifestuju promene vezane za komunikaciju, ekonomiju, religiju, centralizaciju vlasti, urbanizaciju i učenost. Stoga je moguće govoriti o trećoj fazi posle 1300. godine, premda je tu granica manje jasna nego granica između prve (500–1000) i druge faze (1000–1300).

Naposletku, primereno je osvrnuti se i na definiciju globalizacije na kojoj sam zasnovao ovdašnje izlaganje. Ako se uzme polazište u Osterhamelovoj i Petersonovoj ideji da globalizaciju najpre treba shvatiti kao „rast i sve veći uticaj globalne integracije“, postaje nemoguće rezervisati taj pojam samo za kasnije periode, bio to XVI ili XIX vek, ili period posle 1945. Izmenjeni svet koji srećemo oko 1500. godine bio je daleko integrisaniji od sveta na početku perioda o kojem je ovde bilo reči, nekih hiljadu godina pre toga. Tom izmenjenom svetu, kao proizvodu inovacija na poljima komunikacije, ekonomije, religije, politike, urbanizma i učenosti, globalizacija nije bila jedini uzrok, ali je učestvovala u njegovom oblikovanju.