Tiranin Banderas: Roman o vrućoj zemlji

Tiranin Banderas (1926) je roman o izmišljenoj latinoameričkoj zemlji koja najviše podseća na Meksiko, no pre bi se mogao shvatiti kao prikaz ma koje latinoameričke diktature i izraz autorovih zalaganja za emancipaciju Indijanaca na južnoameričkom kontinentu. Sam lik Tiranina Banderasa inspirisan je brojnim istorijskim ličnostima, od konkistadora Lopea de Agirea do meksičkog dikaktora Porfirija Dijasa. Roman o diktatoru, silom tragičnih prilika na južnoameričkom kontinentu, ima izrazito bogatu tradiciju kao sprecifičan književni žanr u hispanoameričkoj književnosti, koji je kasnije iznedrio takva remek-dela kao što su Jesen patrijarha Garsije Markesa ili Ja, vrhovni Augusta Roe Bastosa.

U Tiraninu Banderasu, kao predstavnici Španaca pojavljuju se, u izrazito negativnom svetlu, don Seles, bogati zemljoposednik, don Kintin Pereda, zelenaš, i baron od Benikarlesa, španski gej ministar, dekadentna i groteskna figura zanesenjaka suštinski nezainteresovanog za politička previranja u zemlji. Indijance predstavljaju dva oprečna lika – sam Tiranin, koji se odnosi s prezirom prema svojoj rasi i njenim kapacitetima i Sakarijas koji ponukan lično pretprljenom nepravdom, ustaje protiv tiranije. Tu su još i Kreolci, koji se iz manje ili više idealističkih razloga okreću protiv Tiranina. No Tiranin Banderas transcendira specifične istorijske okolnosti za koje se vezuje radnja romana kao vanvremeni izraz pobune protiv ugnjetavanja i kolonijalizma.

U Valje-Inklanovoj poetici centralno mesto zauzima koncept „esperpenta“. „Esperpento“ kao književni žanr, prema autoru, treba da izrazi tragični smisao španskog života preko jedne „sistematski deformisane estetike“. U njemu se kombinuje autorova naklonost ka grotesknom prikazivanju stvarnosti sa društvenom i političkom satirom. Valje-Inklan se prema svojim likovima odnosi kao prema marionetama, podsmešljivo, distancirano, sa visine i bez emocija, parodirajući romantičarsku osećajnost i odbacujući je. Stalnim promenama stilskih registara i neobičnim jezikom – koji se kreće od komične visokoparnosti koja karakteriše govor pojedinih junaka do kolokvijalnog, narodskog jezika – autor pokušava da izazove istu takvu emocionalnu distanciranost kod čitaoca, koji je prinuđen da romanu pristupi kao artefaktu složene strukture i punom jezičkih ekstravagancija koje otežavaju identifikaciju s likovima. U skladu s tim, likovi u romanu prikazani su su mahom kao groteskne figure, često metonimijski kao lobanje i maske, ili preko neprestanih degradirajućih animalizacija – Tiranin je sova, svraka, šunja se kao pacov.